Μελοποιημένη ποίηση

Λίγα λόγια για την εκδήλωση

Η ποίηση γεννήθηκε μαζί με τη μουσική. Τα αρχαία ποιήματα τραγουδιόνταν. Το ίδιο ισχύει και για τα δημοτικά τραγούδια, γι’ αυτό και διασώθηκαν χωρίς να γραφτούν στο χαρτί. Δεν είναι τέχνη ιδιαίτερα προσιτή στο ευρύ κοινό. Στη μελοποίηση του έργου των ποιητών μας οφείλεται, εν πολλοίς, η εξοικείωση με αυτό. Ελάχιστοι θυμούνται το «Λευτεριά για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί», ενώ όλοι γνωρίζουν το «Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή». Πόσοι θα ήξεραν τον Καββαδία αν δεν τον είχαν μελοποιήσει η Μαρίζα Κωχ και ο Θάνος Μικρούτσικος; Το «Άξιον εστί» ήταν ήδη γνωστότατο προτού βραβευτεί ο Ελύτης με το βραβείο Νόμπελ.

Παρά τις, δίκαιες συχνά, αντιρρήσεις πολλών, η μελοποίηση ποιημάτων που δεν γράφτηκαν για να γίνουν τραγούδια έχει προσφέρει πολλά στην ποίηση. Αυτή με τη σειρά της έχει προσφέρει έμπνευση σε μουσικούς, κι όταν αυτή είναι πηγαία, το αποτέλεσμα του παντρέματος είναι συναρπαστικό. Ανήκει στους μουσικολόγους και στους μελετητές των ποιητών η αποτίμηση του βαθμού επιτυχίας αυτού του «γάμου». Σε μας ανήκει το δικαίωμα να τραγουδάμε ή απλώς να απολαμβάνουμε το αποτέλεσμα.

Την Κυριακή 31 Μαρτίου η Χορωδία της Εργατικής Λέσχης Νέας Σμύρνης παρουσιάζει δεκαπέντε μελοποιημένα ποιήματα. Ποιήματα που πρώτα γράφτηκαν ως τέτοια κι ύστερα μελοποιήθηκαν. Η επιλογή δεν ήταν εύκολη, και σίγουρα δεν είναι αξιολογική. Ένα από τα κριτήρια ήταν η δυνατότητα να εκτελεστούν τα τραγούδια από τη χορωδία μας με τους περιορισμούς του διαθέσιμου χρόνου και της δυνατότητας εναρμόνισης. Με την ευκαιρία της εκδήλωσης αυτής σκεφτήκαμε να παρουσιάσουμε και ποιήματα σύγχρονων ποιητών που το έργο τους δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό. Φιλοξενούμε, έτσι, τον Γιώργο Ζιόβα, φίλο και συνεργάτη της Λέσχης μας, τη Νανά Ρουμπελάκη που είναι μέλος της χορωδίας μας και τον Θανάση Τσιριγώτη, γνωστό για την πολιτική και συνδικαλιστική του δράση στο ταξικό κίνημα. Θα έχετε τη χαρά να ακούσετε τους ίδιους να διαβάζουν τα ποιήματά τους, ώστε να αποδοθούν αυθεντικά.

Ευχαριστούμε την βιολοντσελίστα Σεμέλη Κωστούρου και τον πιανίστα Άγγελο Σαμπάνη για τη συμμετοχή τους.

Το πρόγραμμα

Διονύσιος Σολωμός (1798-1857)

Άκρα του τάφου σιωπή (Ελεύθεροι πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β΄)

Μελοποίηση: Γιάννης Μαρκόπουλος

«Δύο είναι οι θεμελιακές αισθητικές (και γενικότερα φιλοσοφικές αρχές) του Σολωμού: το απόλυτο και το υψηλό, δηλ. η πνευματική ελευθερία. Και τις δύο αυτές αρχές ο Σολωμός τις μορφοποίησε στα ποιήματά του, και κυρίως στους ´Ελεύθερους πολιορκημένους με τρόπο μεγαλοφυή και ανεπανάληπτο». Κ. Βάρναλης

 

Κωστής Παλαμάς (1859-1943)

Μια πίκρα

Μελοποίηση: Φοίβος Δεληβοριάς

Προεξάρχουσα μορφή της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, που αντιδρούσε στις υπερβολές του Αθηναϊκού ρομαντισμού και ενδιαφέρονταν για την καθιέρωση της δημοτικής στον ποιητικό λόγο.

 

Γιάννης Σκαρίμπας (1893-1984)

Σπασμένο καράβι

Μελοποίηση: Γιάννης Σπανός

Ο μπάρμπα-Γιάννης Σκαρίμπας, όπως ήταν γνωστός στους φίλους του, έζησε όλη του τη ζωή στη Χαλκίδα και ταξίδεψε ελάχιστα. Το έργο του, εντυπωσιακό σε έκταση και ποικιλία, σημαδεύτηκε από την έντονη αντιδικία του με τις καθιερωμένες αξίες της ζωής και του αστικού πολιτισμού.

 

Ο λυρισμός σε όλη του τη δόξα

 Σαπφώ (630-570 π.Χ.)

Ατθίδα

Απόδοση στα Νέα Ελληνικά: Σωτήρης Κακίσης (*)

Μελοποίηση: Σπύρος Βλασσόπουλος

 

Η Νανά Ρουμπελάκη γεννήθηκε στον Πειραιά. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες. Διατέλεσε μέλος του ΔΣ του Συνδέσμου Ελληνίδων Επιστημόνων. Από τα φοιτητικά της χρόνια ασχολείται με τη χορωδιακή μουσική (κλασική και έντεχνη).

Συμμετέχει στη χορωδία της Εργατικής Λέσχης Ν. Σμύρνης. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: “Παρακαταθήκες συναισθήσεων” (Ιωλκός, 2011) και «Από την άμπωτη στην παλίρροια», (Βεργίνα, 2014).

 

Βασίλης Ρώτας (1889-1997)

Το Χριστινάκι

Μελοποίηση: Γιάννης Σπανός

«…Αϊντε, σε καρτεράν, μπάρμπα Βασίλη,

να ξαποστάσεις και να ξεδιψάσεις στην Πηγή των

Αθανάτων,

αφήνοντας στον κόσμο το εγερτήριο λαϊκό σου

τραγούδι

 για τη μεγάλη μάχη της Ειρήνης»

Από το ποίημα: «Ο μπάρμπα Βασίλης ο Αβασίλευτος», του Γιάννη Ρίτσου, γραμμένο για το θάνατο του Βασίλη Ρώτα.

 

Γιώργος Σεφέρης (1900-1980)

Άρνηση (Στο περιγιάλι το κρυφό)

Μελοποίηση Μίκης Θεοδωράκης

Ο πρώτος Έλληνας που του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ. Στην τελετή παραλαβής, μιλώντας για τους ποιητές που τον επηρέασαν, λέει: «Σας μίλησα γι’ αυτούς τους ανθρώπους, γιατί οι σκιές τους δεν έπαψαν να με συντροφεύουν από τότε που άρχισε το ταξίδι μου για τη Σουηδία και γιατί οι προσπάθειές τους αντιπροσωπεύουν, στο νου μου, τις κινήσεις ενός κορμιού αλυσοδεμένου επί αιώνες, όταν επιτέλους σπάσουν τα δεσμά του και ψηλαφεί, ξαναζωντανεύει κι αναζητάει τις φυσικές του κινήσεις…».

 

Νίκος Γκάτσος (1911-1992)

Ήταν του Μάη το πρόσωπο

Μελοποίηση: Μάνος Χατζιδάκις

Ως ποιητής έγινε γνωστός για το μνημειώδες έργο του «Η Αμοργός», απ’ όπου και το πιο πάνω απόσπασμα. Όμως ήταν τεράστια η συνεισφορά του με το στιχουργικό του έργο στα τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι, αλλά και των Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρου Ξαρχάκου, Δήμου Μούτση, Λουκιανού Κηλαηδόνη, Χριστόδουλου Χάλαρη και πολλών άλλων συνθετών.

 

Τάσος Λειβαδίτης (1922-1988)

Ναι, αγαπημένη μου

Μελοποίηση: Στέλιος Μαρίνης

Το έναυσμα για να δώσει τα πρώτα του ποιήματα στον Θεοδωράκη προς μελοποίηση ήταν η πλατιά απήχηση που είχε στα λαϊκά στρώματα η μελοποίηση που έκανε ο δεύτερος στον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου, το 1961, καθώς και οι ανάγκες της ταινίας «Συνοικία το Όνειρο» της οποίας υπογράφει το σενάριο μαζί με τον Κώστα Κοτζιά, σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη. Έτσι, τα πρώτα τραγούδια με δικούς του στίχους κυκλοφορούν τον Οκτώβρη του 1961, στο δίσκο «Πολιτεία» και είναι τα περίφημα «Μάνα μου και Παναγιά», «Βρέχει στη φτωχογειτονιά», «Δραπετσώνα» «Έχω μια αγάπη» και «Σαββατόβραδο».

Ο ηθοποιός και ποιητής Γιώργος Ζιόβας σε συνέντευξή του στον Δ. Τζιαντζή λέει: «Η ποίηση οφείλει να αφουγκραστεί τα βάσανα και τα πάθη της κοινωνίας και με τον τρόπο της να στηρίξει και να εμπνεύσει τον πάσχοντα και αγωνιζόμενο άνθρωπο». Πιο κάτω, απαντώντας σε σχετική ερώτηση: «Σίγουρα η κρίση επηρέασε και άλλαξε βαθιά τη ζωή μας. Οι άνθρωποι χτυπήθηκαν, πόνεσαν, θύμωσαν, αντιστάθηκαν, ήλπισαν, απελπίστηκαν. … Η ποίηση δεν γίνεται να αγνοήσει τα μεγάλα γεγονότα που συνέβησαν. Τουλάχιστον στο δικό μου έργο, όπως είπες, αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές και συμβαίνει γιατί πάντα θεωρούσα την ποίηση, εκτός των άλλων, και σαν έναν ευαίσθητο παλμογράφο της εποχής».

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες

Από τον Επιτάφιο

Μελοποίηση: Μίκης Θεοδωράκης

«Η ποίηση του Ρίτσου έδωσε αξία στον άνθρωπο και μάλιστα στον κατατρεγμένο, βασανισμένο και πάσχοντα, εκφράζοντας με σπάνια ένταση και λυρικό πάθος τα αισθήματα, τις ανησυχίες, τους πόνους και τους πόθους και τους μακρόχρονους αγώνες του ελληνικού λαού για ελευθερία, ισότητα, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη». Γιώργος Σαββίδης

 

Οδυσσέας Ελύτης (1911-1996))

Με το λύχνο του άστρου (από το Άξιον εστί)

Μελοποίηση: Μίκης Θεοδωράκης

Ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του ’30. Ο ίδιος ο Ελύτης χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή ως παράξενη σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ’ την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος».

Νίκος Καββαδίας (1910-1975)

Federico Garcia Lorca

Μελοποίηση: Θάνος Μικρούτσικος

Τι ακριβώς όμως ήταν αυτό που έκανε τον Καββαδία να ξεχωρίσει; Ο εξωτισμός των ποιημάτων του; Η μουσικότητά τους; Οι παράξενες άγνωστες λέξεις; Μήπως ήταν η έκδηλη ευαισθησία του και ο φανερός ουμανισμός του; Μπορούμε να ισχυριστούμε πως η σκληρή ζωή της θάλασσας, οι άσχημες συνθήκες και η καθημερινή μιζέρια την οποία μοιραζόταν με τους συντρόφους του στο καράβια, τον σημάδεψαν ανεξίτηλα. Αυτά έβγαζε, αυτά εξέφραζε. Η προδιάθεση συμπάθειας για τους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους, τον ώθησαν να μιλήσει για τους απόκληρους της γης και τα λόγια του κατάφεραν ν’ αγγίξουν τους αναγνώστες. Φίλιππος Φιλίππου

 

Μανώλης Αναγνωστάκης (1925-2005)

Οι στίχοι αυτοί

Μελοποίηση: Μίκης Θεοδωράκης

«Κατά καιρούς μ’ έχουν χαρακτηρίσει καθαρά πολιτικό ποιητή. Προσωπικά δεν νομίζω ότι είμαι πολιτικός ποιητής. Είμαι ερωτικός και πολιτικός μαζί. Συνδυάζονται αυτά τα δύο. Είναι η εποχή που τα συνδύαζε αυτά τα δύο. Δηλαδή δεν μπορούσε να είναι κανείς ερωτικός ποιητής, ξεχνώντας το πολιτικό πλαίσιο εκείνης της εποχής που ήταν φουντωμένα τα πολιτικά πάθη. Υπήρχε το πολιτικό στοιχείο μέσα, η έκφραση της πολιτικής, μέσα από μια ερωτική κατάσταση όμως. Δεν ξέρω αν το καταλαβαίνουμε αυτό το πράγμα εύκολα.  Γι’ αυτό αρνούμαι όλα αυτά περί «ποίησης της ήττας» και τα σχετικά. Δεν είναι ποίηση της ήττας. Είναι μια αγωνία για την εποχή, ένα άγχος για την εποχή».

 

Ο Θανάσης Τσιριγώτης είναι φιλόλογος, στέλεχος του Μ-Λ ΚΚΕ, συνδικαλιστής και μέλος του εκπαιδευτικού ομίλου: «Αντιτετράδια της κπαίδευσης». Χρωστάμε τα ποιήματά του στα πλακέ πακέτα τσιγάρων που έχουν αρκετό χαρτί για να αποτυπώσουν ιδέες και σκέψεις την ώρα που γεννιούνται.

Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928)

Πρέβεζα

Μελοποίηση: Γιάννης Γλέζος

«Πληρώνω γιὰ ὅσους, καθὼς ἐγώ, δὲν ἔβλεπαν κανένα ἰδανικὸ στὴ ζωή τους, ἔμειναν πάντα ἕρμαια τῶν δισταγμῶν τους, ἢ ἐθεώρησαν τὴν ὕπαρξή τους παιχνίδι χωρὶς οὐσία. Τοὺς βλέπω νὰ ἔρχονται ὁλοένα περισσότεροι μαζὶ μὲ τοὺς αἰῶνες. Σ’ αὐτοὺς ἀπευθύνομαι. Ἀφοῦ ἐδοκίμασα ὅλες τὶς χαρές (!!!), εἶμαι ἕτοιμος γιὰ ἕναν ἀτιμωτικὸ θάνατο. Λυποῦμαι τοὺς δυστυχισμένους γονεῖς μου, λυποῦμαι τὰ ἀδέλφια μου. Ἀλλὰ φεύγω μὲ τὸ μέτωπο ψηλά».

Κατερίνα Γώγου (1940-1993)

Εμένα οι φίλοι μου

Μελοποίηση: Νίκος Μαϊντάς

«Η Κατερίνα Γώγου έκανε ποίηση σε μια εποχή που οι άλλοι “ποιητές” έκαναν δημόσιες σχέσεις. Πάνω από όλα ήταν η ίδια ποίηση. Ανάμεσα σε χάπια, ποτά, σβησμένα τσιγάρα, φτωχογειτονιές, προδοσίες… Η Κατερίνα ήταν έξω από κάθε λογής εκδοτικά και καλλιτεχνικά κυκλώματα και κλίκες και γι’ αυτό σπάνια θα δείτε να αναφέρονται σε αυτήν στα Μέσα Μαζικής Εξαπάτησης. Αυτοκτόνησε το 1993 με χάπια σε ηλικία 53 χρονών…  ..» Νίκος Σαραντάκος 

 

Κώστας Βάρναλης (1884-1974)

Οι μοιραίοι

Μελοποίηση: Μίκης Θεοδωράκης

«Ήταν μια εποχή που παρουσίαζε μεγάλα κενά εξαιτίας της κρίσης των παλιών αξιών που στήριζαν ως τότε την πίστη του κόσμου. Ο Βάρναλης συντάχθηκε με τις νέες ιδέες που υπόσχονταν έναν αταξικό καλύτερο κόσμο παίρνοντας με την τέχνη του θέση μάχης απέναντι στο κοινωνικό κατεστημένο, το γιομάτο από αδικίες και αθλιότητες … Ο ποιητής σεβάστηκε τα εμπόδια που του έβαζε η συνείδησή του κι έμεινε στο χώρο του χρέους του, όπως έμειναν όλοι οι έντιμοι ‘‘προπηλακισθέντες και εμπτυσθέντες’’ και όχι μόνο τα σύμβολά του, ο Προμηθέας, ο Ιησούς και ο Σωκράτης». Ν. Βρεττάκος

 

(*) Εκ λάθους αρχικά είχαμε γράψει ότι η απόδοση ήταν του Οδ. Ελύτη. Ζητούμε συγνώμη από τον ποιητή κ. Κακίση)