Βιβλιοπαρουσίαση: «Οι Αλώβητοι»
Ελ. Βενιζέλου 12 & Αιγαίου
“Η Εργατική λέσχη Νέας Σμύρνης διοργανώνει συζήτηση με το συγγραφέα Βασίλη Τσιράκη με αφορμή την έκδοση του νέου του μυθιστορήματος «Οι Αλώβητοι». Σάββατο 5/10 στις 7.30μμ Ελευθερίου Βενιζέλου 12, Νέα Σμύρνη.”
Όπως γράφει ο Περικλής Παυλίδης: “Στο μυθιστόρημά του «Οι αλώβητοι» (εκδ. Τόπος, 2019) ο Βασίλης Τσιράκης καταπιάνεται με μια από τις πιο κρίσιμες και καθοριστικές περιόδους της νεότερης ιστορίας, από τις αρχές του εμφυλίου έως την εξέγερση του Πολυτεχνείου.
Την περίοδο αυτή η χώρα βρέθηκε στο προσκήνιο των μεγάλων κοινωνικώνσυγκρούσεων που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα, με τον λαό πρωταγωνιστή στα πιοπροωθημένα και αποφασιστικά εγχειρήματα κοινωνικής χειραφέτησης. Μια εποχή εξαιρετικά δραματική και σκληρή, ως συνέπεια της σφοδρότητας των συγκρούσεων, αλλά και της αβεβαιότητας των όρων ύπαρξης των ανθρώπων. Μια εποχή στην οποία δοκιμαζόταν καθημερινά το ψυχικό τους σθένος, το ηθικό ανάστημα, οι αξίες και τα ιδανικά τους.
Βασικός τόπος του μυθιστορήματος είναι η Θεσσαλονίκη, η πόλη της προσφυγιάς. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι ήρωες του μυθιστορήματος έρχονται στην πόλη – οι περισσότεροι ξεριζωμένοι από άλλες πατρίδες – επιχειρώντας να χτίσουν μια νέα ζωή. Όμως με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη και ξετυλίγοντας το κουβάρι της αφήγησης, ο συγγραφέας μας οδηγεί σε τόπους κρίσιμων γεγονότων και εξελίξεων, όπως στην Αθήνα και την επαρχία, στα νησιά της εξορίας, αλλά και μας ταξιδεύει σε πόλεις μακρινές, όπως η Τασκένδη και το Παρίσι.
Το μυθιστόρημα του Βασίλη Τσιράκη διατηρεί στο έπακρο τη «ντοκιμαντερίστικη» οπτική των δύο προηγούμενων βιβλίων του, «Σελανίκ» (2012) και «Τα χρόνιαανάμεσα» (2016). Το περιβάλλον της πόλης, αλλά και των εκτός της πόλης τόπων της αφήγησης, οι ιστορικές μορφές και τα γεγονότα δίνονται με εξαιρετική πραγματολογική ακρίβεια, κάτι που προσδίνει στην ανάγνωση του έργου ισχυρή αίσθηση ρεαλισμού.
Είναι εμφανές ότι ο Βασίλης Τσιράκης έχει προετοιμάσει πάρα πολύ καλά το στήσιμο του ευρύτερου χωροταξικού, ιστορικο-κοινωνικού και πολιτισμικού σκηνικού, στο οποίο εμφανίζονται οι ήρωες του έργου.
Όταν λοιπόν τοποθετεί στην αφήγηση την περιγραφή συγκεκριμένων γεγονότων με πρωταγωνιστές ιστορικά πρόσωπα, όπως φερ’ ειπείν στην περίπτωση της δολοφονίας του Γιάννη Ζεύγου, μας δημιουργείται η αίσθηση ότι τα πράγματα έγιναν ακριβώς έτσι, όπως τα διαβάζουμε.
Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι το σκηνικό της δράσης δίνεται, σε κάθε ένα από τα 36 κεφάλαια του βιβλίου, με την αφετηριακή γλαφυρή περιγραφή των καιρικών συνθηκών, κάτι που διεγείρει ψυχικά τον αναγνώστη και οξύνει την συναισθηματική πρόσληψη της συγκυρίας.
Ωστόσο στους «Αλώβητους» η προσοχή εστιάζεται σε κάτι άλλο, το οποίο υποδεικνύει άλλωστε και ο τίτλος του βιβλίου. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι από το πρώτο βιβλίο της «χρονολογικής» αυτής τριλογίας, το «Σελανίκ», στο οποίο πρωταγωνιστεί η πόλη, και κατόπιν τα «Χρόνια ανάμεσα», στο οποίο η προσοχή επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά της περιόδου του μεσοπολέμου, ο Βασίλης Τσιράκης οδηγείται στους «Αλώβητους», έργο στο οποίο η έμφαση δίνεται σαφώς στους ήρωες του μυθιστορήματος.
Πρόκειται για ήρωες οι οποίοι, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο, «σε πείσμα των «φονιάδων καιρών πασχίζουν να βγουν αλώβητοι κρατώντας ζωντανή τη μνήμη», όντας χαρακτήρες «τυπικοί», αντιπροσωπευτικοί της εποχής τους.
Αν δούμε, λοιπόν, τους ήρωες του βιβλίου υπό το πρίσμα κατεξοχήν υπαρξιακών ερωτημάτων, όπως του «ποιος μένει αλώβητος» σε μια εξαιρετικά συγκλονιστική και αντιφατική εποχή και «πώς μένει κανείς αλώβητος», τότε θα ανακαλύψουμε μια εξόχως μυθιστορηματικού τύπου εποποιία.
Μια εποποιία ανθρώπων που προσπαθούν να διαμορφώσουν στάση ζωής απέναντι σε συγκρουσιακές και επικίνδυνες καταστάσεις, η οποία δεν μπορεί να είναι καθόλου προδιαγεγραμμένη και αυτονόητη.
Στις προκεφαλαιοκρατικές κοινωνίες και στα αντίστοιχα ήδη λόγου το άτομο ακολουθούσε ένα σύνολο αρχών και κανόνων πουρύθμιζαν σχεδόν μέχρι λεπτομέρειας τη συμπεριφορά του και την προοπτική του. Το καθήκον, ως στάση του ατόμου προς τους άλλους, φίλους ή εχθρούς, ήταν πάντα λίγο ή πολύ εξαρχής δοσμένο και αυτονόητο.
Τα πράγματα αλλάζουν άρδην όταν η εξατομίκευση των ανθρώπων –με στοιχεία αποξένωσης– εντός ενός κόσμου κυριαρχούμενου από τον εμπορευματικό ανταγωνισμό κατέστησαν ασαφή τη θέση και στάση του καθενός απέναντι στονκοινωνικό του περίγυρο. Το νόημα και η στάση ζωής αποτελούν τώρα αντικείμενοαναζήτησης, διαμέσου της αντιμετώπισης υπαρξιακών διλημμάτων. Και είναι ακριβώς η ύπαρξη του ατόμου σε ένα εξόχως αντιφατικό και συγκρουσιακόκόσμο, με ανοιχτό-απρόβλεπτο μέλλον, αυτή η οποία ενεργοποιεί και αναπτύσσει τιςεσωτερικές συνειδησιακές προσπάθειες νοηματοδότησης και προσανατολισμού της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Αυτόν τον κόσμο αναπαριστά κατά προνομιακό τρόπο το μυθιστόρημα, παρουσιάζοντας την εξωτερική κοινωνική δράση των ηρώων ως συνέπεια και αποκάλυψη των εσωτερικών τους αντιφάσεων.
Σε ένα τέτοιο εξόχως αντιφατικό, αβέβαιο κόσμο τίθεται με δραματικό τρόπο τοερώτημα του πώς να υπάρξουμε, του πώς μπορεί κανείς να μείνει αλώβητος, δηλαδήπιστός στον εαυτό του, στις αφετηριακές του επιθυμίες, στους στόχους και τα ιδανικάτου, στη μνήμη που διαμορφώνει την ταυτότητα και προσωπικότητά του.
Στους «Αλώβητους» ο Βασίλης Τσιράκης τοποθετώντας τους ήρωες σε συγκεκριμένες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες σε μια πορεία ζωής περίπου τριώνδεκαετιών, δεν προδιαγράφει μονοσήμαντα την πορεία τους, αλλά ανιχνεύει τη δυνατότητα διαφορετικής ανταπόκρισης των ατόμων στις δεδομένες προκλήσεις των καιρών, ως συνέπεια διαφορετικών βιωματικών εμπειριών και διαπροσωπικών επιδράσεων που στιγμάτισαν τη ζωή τους.
Ο Βασίλης Τσιράκης μέσω των ηρώων του δοκιμάζει τις δυνατότητες των ανθρώπωννα επιλέξουν στάση ζωής, να διαμορφώσουν τη διαδρομή του βίου τους. Διότι ακριβώς ως εξατομικευμένοι πλέον ήρωες έχουν σε σημαντικό βαθμό τη δυνατότητανα κάνουν επιλογές –εντός βεβαίως συγκεκριμένων συνθηκών– και συνεπώς να φέρουν ατομική ευθύνη για τις πράξεις τους.
Στη μεγάλη γκάμα των χαρακτήρων που μας παρουσιάζει ο συγγραφέας στοπολυφωνικό αυτό μυθιστόρημα, βλέπουμε μια ενδιαφέρουσα σπουδή της ενδεχομενικότητας, του πώς δηλαδή οι άνθρωποι είναι πιθανό να ανταποκριθούν σε «φονιάδες καιρούς», γιατί ο Βασίλης Τσιράκης χωρίς να κρύβει την οπτική γωνία από την οποία βλέπει την εποχή, δίνει την δυνατότητα για πολλαπλές αναγνώσεις ώστε οαναγνώστης να αξιολογήσει με ποικίλους τρόπους το βλέμμα του συγγραφέα σε καταστάσεις και γεγονότα που σημάδεψαν αυτή την τόσο συγκλονιστική και αντιφατική περίοδο της χώρα μας”.
